389 - سؤال: شخصى ملكى دارد كه مثلا پانصد تومان ارزش دارد و از منافع آن، گذران خود و عيال خود مىكند، و لكن اگر او را بدل كند به سرمايه‌اى كه سيصد تومان ارزش داشته باشد باز گذران او مىشود، آيا زايد بر سيصد تومان، خمس دارد يا نه؟
جواب: اگر آن ملك به ميراث به او رسيده، يا كسى به او بخشيده يا خريده است به پولى كه خمس متعلق به آن نبوده، پس در آن ملك، خمسى واجب نيست و آن را مستقل خود مىكند و از منافع آن، معيشت مىكند. ضرور نيست تبديل آن به كمتر از آن و در اين صورت اگر از منافع آن، فاضل از مؤنه سال بماند، خمس به آن فاضل منافع، متعلق مىشود و هرگاه ملك را از پولى خريده كه خمس متعلق به آن بوده، پس همان خمس آن پول كه نداده بود بر او واجب است.
بلى هرگاه در عرض سال كه در آن سال كسبى مىكرده به استيجار يا مضاربه و امثال آن كه خود سرمايه و مستقلى نداشته و خواسته باشد كه سرمايه يا مستقلى از براى خود قرار بدهد جايز است در بين سال كه از جمله ارباح و منافع كسب خود ملكى بخرد كه مستقل و مايه معيشت او باشد. در اين صورت بايد ملاحظه كند كه اين مستقل و سرمايه كه قرار مىدهد زايد بر قدر احتياج او در سرمايه معيشت نباشد. مثل اينكه صد تومان سرمايه، مدار او را مىگذراند، يا ملكى كه صد تومان قيمت او باشد مدار او را مىگذراند، كه در اين صورت جايز نيست ملك پانصد تومانى بخرد و خمس آن زيادتى بر مقدار سرمايه را ندهد، بلكه خمس زايد بر قدر محتاج اليه در مستقل و سرمايه را بايد بدهد.
389 مكرر: سؤال: در ارث كه مورث، خمس آن را داده باشد و نيز در صدقه و هبه آيا خمس هست يا نه؟
جواب: در هيچ يك اينها خمس واجب نيست، بلى در بعضى اقسام آنها مستحب است، خصوصا در ميراثى كه گمانى به آن نداشته و از براى او به هم رسيد.
390 - سؤال: در يتيم سيد، فقر، شرط است يا نه؟
جواب: بلى اظهر، اشتراط فقر است و به يتيم غنى، خمس نمىتوان داد.