خلاف كه حكايت كرديم و [نيز] شهرت فتوى، قطع نظر از اين صورت بوده كه قصدى داشته باشد بالخصوص. وعلامه در مختلف تفصيل ديگر داده و آن اين است كه هر گاه وقف بر مصالح عامه شده مثل مسجد و كاروانسرا و امثال آن، جايز است كه خود در آنجا نماز كند يا ساكن شود. بخلاف آن كه بر علما يا فقرا (مثلا) وقف كرده باشد. و اين قول ضعيف است.
28: سؤال: هر گاه واقف شرط كند كه هر كه را خواهد اخراج كند، يا هر كه را خواهد داخل كند. جايز است يا نه؟ -؟.
جواب: ظاهرا خلافى در بطلان وقف، نيست در صورت اول. و از مسالك وكفايه ظاهر مىشود كه اجماعى است. و اما در صورت ثانيه: پس ظاهر جواز است. و عموم روايت عسگرى (ع) (1) دلالت بر آن دارد.
29: سؤال: هر گاه بگويد " وقف كردم بر اولاد ذكورم نسلا بعد نسل ". آيا شامل اولاد ذكورى كه از اناث او به هم رسند، هست يا نه؟ -؟ بعضى مىگويند كه اين اضافه، بيانى است و بر آنها صادق است كه اولاد ذكورند.
جواب: اولاد حقيقت است در ولد صلبى. و هر گاه عرف خاصى نباشد كه از آن فهميده شود ولد ولد، از مقتضاى حقيقت بيرون نمىتوان رفت. و چون گفته است " نسلا بعد نسل " از آن جهت تعدى مىكنيم به اولاد اولاد. و لكن مىگوئيم كه مراد اولاد ذكورى است كه از اولاد ذكور به هم رسد، به جهت آنكه متبادر از اولاد ذكور " توصيف " است نه " اضافه ". و اگر اضافه هم باشد از باب اضافه موصوف به صفت، است. و از نسلا بعد نسل چنين مىفهميم - بعد از لفظ " وقف كردم بر اولاد ذكورم " - اينكه بعد از آن بر نسل همين اولاد ذكور به همين وصف، يعنى آنها هم اولادى باشند از اين اولاد كه متصف به ذكوريت باشند. وهكذا... تا هرجا كه پايين مىآيد به طبقات. و ظاهرا اشكالى در اين نباشد. حتى اينكه در زمان ما چنان شايع است كه اگر همان اولاد ذكور تنها بگويد و ديگر " نسلا بعد نسل " را هم نگويد، همين معنى را مىفهمند كه گفتيم. و به هر حال جزما اولاد ذكورى كه از