شده و دشمن مانع شده، از احرامگاه مراجعت كردند و زيارت هم به عمل نيامد، آيا آن اجير، مستحق چقدر است از آن وجه معين؟
جواب: به سبب ممنوع شدن نايب، اجاره بر هم مىخورد و نايب، مستحق همان قدر عملى است كه كرده است و باقى را از او استرداد مىكنند و طريق آن اين است كه اجرت المثل مجموع عمل را ملاحظه مىكنند و اجرت المثل اين مقدار عملى كه كرده است هم ملاحظه مىكنند و به همان نسبت كه ما بين اجرت المثل قدر عمل با اجرت المثل مجموع عمل است از اجرت مسمى في العقد وضع مىكنند و به او مىدهند.
پس هرگاه اجرت المثل عمل نصف اجرت المثل مجموع باشد، نايب مستحق نصف اجرت مسمى خواهد بود وهكذا، پس اين نصف اجرت مسمى را به او مىدهند و تتمه را از او پس مىگيرند و تعيين اين مقدار، موكول به نظر اهل خبره است و اين نه وظيفه ماست و نه تكليف ما، و اينها در صورتى است كه استيجار از براى مجموع قطع مسافت و اعمال شده باشد يا عرف بلد منصرف به آن شود، چنان كه عرف بلاد ما، مقتضى آن است و الا مستحق چيزى نخواهد بود.
433 - سؤال: شخصى به وكالت شخص ديگر، نايب گرفته به مبلغ معينى كه نايب مذكور في هذه السنة المعينه، حج تمتع نيابة عنه به عمل بياورد و نايب مذكور تقصير ننموده از راه بصره با ساير مردم روانه بيت الله الحرام گرديده و از حج ممنوع شده، در وادى عقيق. آيا از اجرت چقدر مستحق است؟
جواب: به نحوى كه مذكور شد.
434 - سؤال: چه مىفرمايند در استطاعت كسى كه پيشه او منحصر به زراعت باشد و املاك او به قدر استطاعت باشد، لكن در مراجعت، مالك شيئى نباشد و مدار گذران ديگر نداشته باشد و به جهت او، كسى هم نباشد؟
جواب: هرگاه در مراجعت امر او منجر به گدايى و سؤال كردن مىشود و چيزى به غير از آن ملك ندارد، در اينجا او را امر نمىكنيم به فروختن ملك و مستطيع نيست. و هرگاه منجر به گدايى نمىشود، بلكه مىتواند كسبى بكند، يا مضاربه يا