(١) ظاهر بعضى از اخبار مخالف با اين عقيده مىباشد و بر تجسم روح دلالت مىكند ما يكى از آنها را براى خوانندگان محترم ترجمه مىكنيم:
" هشام بن الحكم " از امام " صادق " (ع) روايتى نقل كرده كه ما يك قسمت از آن را در بخش روايات خواهيم ذكر كرد و قسمت ديگر را كه مربوط به اين مبحث است در اين بخش يادآور مىشويم:
" هشام بن الحكم ": زنديق پرسيد خبر ده مرا از اينكه هنگاميكه چراغ خاموش شد نورش كجا مىرود؟ " امام " - نورش از بين مىرود و بر نمىگردد.
زنديق - پس چرا انكار مىكنيد كه روح انسان هم چنين باشد هنگاميكه بميرد و روحش از بدن مفارقت كند براى هميشه به بدن بر نگردد (مراد اينست كه معادى در كار نباشد).
امام - قياست مقرون به صواب نيست، چه آتش در درون اجسام جاى دارد و اجسام قائم به خود مىباشند پس وقتى كه يكى از اجسام با ديگرى اصطكاك يابد آتش از ميانش آشكار شود و چراغ از آن روشن گردد پس آتش در جسم ثابت و روشنائى زايل است ولى روح جسم لطيفى است كه ملبس به قالب كثيف شده و مانند چراغى كه ياد آور شديم نيست. خداوندى كه در داخل پرده رحم موجودى را از آب صاف آفريد و آن را مركب از اجزاء رگ و پى و استخوان و جز آن قرار داد بعد از مرگش او را زنده مىكند و پس از فنا او را بر مىگرداند.
زنديق - پس روح بعد از مرگ كجاست؟
امام - روح در شكم زمين همان جائى كه بدن دفن شده موجود است تا هنگام بعث ونشور.
با اينكه هشام بن الحكم اين بيان را از معصوم شنيده و خود ناقل آنست چگونه قائل بتجرد روح شده؟! مگر آنكه او هم مانند ديگران ظاهر روايت را تأويل كرده باشد. و ممكن است گفته شود كه اطلاق جسم به روح به اعتبار قيام بنفس است در مقابل عرض و به همين جهت بين روشنى چراغ و روح فرق است، چه روشنى عرض ولى روح جوهر است.
البته اين بيان امام مطابق استعداد و فهم مستمعش بوده و شايد عقيده زنديق اين بوده كه نور و روشنائى عرض است و امام هم مطابق عقيده وى سخن گفته است. والله العالم

مفاتيح البحث: القتل، القتال في سبيل الله ⁽¹⁾، الإمام جعفر بن محمد الصادق عليهما السلام ⁽¹⁾، هشام بن الحكم ⁽³⁾، الدفن ⁽¹⁾